Tình hình thương mại toàn cầu xấu đi nhanh chóng, chỉ số hoảng loạn tăng vọt lên mức cao kỷ lục

Gần đây, chính phủ Hoa Kỳ đã công bố áp đặt thuế suất tối thiểu 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ hầu hết các quốc gia, và áp dụng tỷ lệ thuế cao hơn đối với khoảng 60 quốc gia có thâm hụt thương mại lớn. Biện pháp này đã gây ra phản ứng mạnh mẽ trên thị trường toàn cầu, lý do chính bao gồm:

• Chi phí doanh nghiệp tăng, dự báo lợi nhuận giảm
• Chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, sự không chắc chắn kinh tế gia tăng
• Có thể gây ra thuế quan trả đũa từ các quốc gia khác, rủi ro chiến tranh thương mại gia tăng.

Trong môi trường này, những người tham gia thị trường có xu hướng:

• Giảm thiểu phân bổ tài sản rủi ro ( như cổ phiếu, tiền điện tử )
• Tăng cường phân bổ tài sản phòng ngừa rủi ro ( như vàng, đô la Mỹ, yên Nhật )
• Tăng cường kỳ vọng biến động, dẫn đến chỉ số VIX tăng vọt

Sự gia tăng thuế quan gây ra phản ứng dây chuyền dẫn đến sự lan tỏa của nỗi sợ hãi trên thị trường. Chỉ số VIX đã tăng vọt lên 60 vào ngày 7 tháng 4, đạt mức kỷ lục trong lịch sử. Trước đây, chỉ có những đỉnh cao tương tự xuất hiện vào tháng 8 năm 2024 và trong thời kỳ đại dịch COVID-19 năm 2020.

Đối mặt với môi trường thị trường cực đoan như vậy, chúng ta làm thế nào để dự đoán xu hướng thị trường thông qua chỉ số VIX?

Giới thiệu chỉ số VIX

Chỉ số VIX được tính toán dựa trên giá quyền chọn của chỉ số S&P 500, phản ánh kỳ vọng của thị trường về độ biến động trong 30 ngày tới, được xem là một chỉ số quan trọng để đo lường sự không chắc chắn và tâm lý hoảng loạn của thị trường.

Chỉ số VIX càng cao, cho thấy thị trường dự đoán sự biến động trong tương lai càng mạnh mẽ, cảm xúc hoảng loạn càng mạnh; ngược lại, nó đại diện cho sự yên tĩnh của thị trường, niềm tin của nhà đầu tư cao hơn. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, VIX thường tăng vọt khi thị trường chứng khoán giảm mạnh, và giảm trở lại khi thị trường chứng khoán tăng trưởng ổn định. Do có mối quan hệ ngược chiều với xu hướng thị trường chứng khoán, VIX còn được gọi là "chỉ số hoảng loạn" hoặc nhiệt kế cảm xúc thị trường.

Nói chung, VIX dưới 15-20 được coi là mức bình thường; vượt qua 25 cho thấy thị trường bắt đầu lo sợ rõ rệt; vượt qua 35 thì thuộc vào trạng thái hoảng loạn cực độ. Trong thời kỳ khủng hoảng tài chính hoặc khi có sự kiện lớn xảy ra, VIX thậm chí có thể vượt qua 50, phản ánh tâm lý tránh rủi ro cực đoan của thị trường. Do đó, việc quan sát sự thay đổi của VIX có thể giúp các nhà đầu tư hiểu được tâm lý thị trường hiện tại, cung cấp tham khảo để điều chỉnh chiến lược đầu tư.

Khu vực hoảng loạn biến động cao: VIX ≥ 30

Khi chỉ số VIX vượt qua 30, thường có nghĩa là thị trường đang trong trạng thái sợ hãi hoặc hoảng loạn cao độ. Tình trạng này thường đi kèm với sự sụt giảm mạnh của thị trường chứng khoán, nhưng dữ liệu lịch sử cho thấy, sau sự hoảng loạn cực độ, thị trường thường có sự phục hồi.

Từ năm 2018 đến 2024, có khoảng hơn mười sự kiện VIX đóng cửa lần đầu tiên vượt mốc 30, bao gồm cơn bão biến động vào tháng 2 năm 2018, đợt bán tháo cuối năm vào tháng 12 năm 2018, nỗi sợ hãi do đại dịch vào tháng 2-3 năm 2020, sự kiện nhà đầu tư nhỏ lẻ vào đầu năm 2021, cũng như tác động từ việc tăng lãi suất và địa chính trị vào đầu năm 2022.

Thống kê cho thấy, trong vòng 7 ngày sau những sự kiện hoảng loạn này, chỉ số S&P 500 trung bình tăng khoảng 1,4% và có 73% xác suất sẽ tăng. Điều này cho thấy khi VIX tăng vọt lên trên 30, thị trường chứng khoán thường có sự phục hồi kỹ thuật trong ngắn hạn.

Bitcoin có xu hướng phục hồi mạnh mẽ sau khi trải qua sự hoảng loạn cực đoan. Thống kê ước tính mức tăng trung bình 7 ngày của BTC khoảng 10%, xác suất tăng khoảng 75-80%. Chẳng hạn, vào tháng 2 năm 2022, khi VIX vượt qua 30 do khủng hoảng địa chính trị, Bitcoin đã tăng hơn 20% trong tuần tiếp theo, cho thấy hiện tượng phục hồi tương tự như sự thoái lui của tâm lý đầu tư an toàn trên thị trường chứng khoán.

Đỉnh điểm hoảng sợ cực đoan: VIX ≥ 40

Khi tiêu chuẩn được nâng lên VIX ≥ 40, các sự kiện đủ điều kiện trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024 là cực kỳ hiếm. Trên thực tế chỉ có hai lần, vào ngày 5 tháng 2 năm 2018 và ngày 28 tháng 2 năm 2020, VIX đã đóng cửa vượt qua 40. Trong tháng 3 năm 2020, VIX đã có lúc tăng vọt lên mức kỷ lục chưa từng có là 82 điểm.

Do vì mẫu rất ít, kết quả thống kê chỉ có ý nghĩa tham khảo: Sau sự kiện năm 2020, chỉ số S&P 500 đã hồi phục nhẹ khoảng 0,6% trong vòng 7 ngày (thị trường biến động mạnh trong tuần đó nhưng có sự hồi phục kỹ thuật nhẹ), BTC thì hồi phục khoảng 7%. Nhìn chung, khi VIX đạt trên 40 điểm, thường có nghĩa là cảm xúc hoảng loạn của thị trường đã gần đến đỉnh điểm, sau đó khả năng xuất hiện sự phục hồi ngắn hạn tương đối cao. Từ góc độ chu kỳ dài hơn, những thời điểm này thường là điểm thấp tương đối.

Khoảng biến động thấp: VIX ≤ 15

Khi chỉ số VIX giảm xuống dưới 15, thường đại diện cho thị trường đang ở trạng thái tương đối bình lặng. Cảm xúc của nhà đầu tư có phần lạc quan, nhu cầu phòng ngừa rủi ro thấp. Nhưng vào thời điểm này, xu hướng tiếp theo không rõ ràng như khi VIX cao.

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, chỉ số VIX đã nhiều lần giảm xuống dưới 15, chẳng hạn như đầu năm 2019 sau khi thị trường chứng khoán phục hồi mạnh mẽ, cuối năm 2019 trong giai đoạn thị trường ổn định, giữa năm 2021 khi thị trường chứng khoán tăng trưởng và giữa năm 2023. Trong những thời kỳ này, độ biến động của thị trường ở mức thấp lịch sử.

Các số liệu thống kê cho thấy, trong vòng 7 ngày sau thời điểm VIX cực thấp, tỷ lệ lợi nhuận trung bình của chỉ số S&P 500 khoảng 0,8%, với xác suất tăng khoảng 60-75% (một chút cao hơn xác suất ngẫu nhiên). Tổng thể, trong môi trường biến động thấp, các chỉ số chứng khoán thường duy trì xu hướng tăng chậm hoặc dao động nhẹ.

Diễn biến của Bitcoin trong thời kỳ VIX thấp thiếu hướng đi rõ ràng. Thống kê cho thấy mức tăng trung bình 7 ngày chỉ khoảng 2%, xác suất tăng là khoảng 60%. Đôi khi, giai đoạn VIX thấp trùng hợp với giai đoạn thị trường tăng giá của BTC (như mùa xuân năm 2019), nhưng cũng có lúc trong thời kỳ VIX thấp, BTC lại đi vào đợt điều chỉnh (như đầu năm 2018).

Do đó, VIX thấp không có giá trị tham khảo rõ ràng cho dự đoán xu hướng tiếp theo của BTC, cần phải kết hợp với tâm lý vốn của thị trường tiền điện tử và các yếu tố chu kỳ.

Kết luận: Rủi ro và cơ hội đồng tồn tại

Khi VIX tăng vọt lên khoảng 30-40, rủi ro ngắn hạn có thể gia tăng, nhưng cũng chứa đựng cơ hội đảo chiều tiềm năng. BTC thường giảm đồng bộ trong đợt bán tháo hoảng loạn, nhưng khi cảm xúc hoảng loạn giảm bớt, lượng bán tháo quá mức tích lũy có thể kích hoạt đợt hồi phục kỹ thuật mạnh mẽ. Quan sát VIX bắt đầu đạt đỉnh và giảm xuống (từ 35 chậm rãi trở lại dưới 30) có thể là thời điểm tiềm năng để mua vào BTC ngắn hạn. Tuy nhiên, vẫn cần đánh giá mức độ nghiêm trọng của sự kiện đó, nếu là sự bùng phát rủi ro tài chính lớn, thị trường có thể tiếp tục giảm sâu.

Khi VIX ≥ 40, điều này đại diện cho việc thị trường rơi vào trạng thái hoảng loạn cực độ, có thể xảy ra tình trạng cạn kiệt thanh khoản, rút vốn quy mô lớn, v.v. Xác suất BTC giảm mạnh trong ngắn hạn là rất cao, nhưng thường sau một hoặc hai tuần nếu nỗi sợ hãi giảm bớt, biên độ phục hồi của BTC cũng có thể rất ấn tượng. Nhìn từ chu kỳ dài hơn, những thời điểm này thường là điểm thấp tương đối.

Khi VIX ≤ 15, thị trường thường ở trạng thái yên tĩnh. Việc BTC có tăng hay không phụ thuộc nhiều vào chu kỳ của thị trường tiền điện tử, tình hình tài chính hoặc xu hướng kỹ thuật. Trong môi trường quá yên tĩnh, cần cảnh giác với các sự kiện bất ngờ có thể khiến VIX tăng nhanh, và BTC cũng có thể điều chỉnh theo.

Khu vực giữa của VIX 15-30 thường được coi là "phạm vi biến động bình thường". BTC cũng chịu ảnh hưởng từ chu kỳ tiền điện tử và tình hình tài chính vĩ mô, trong thời điểm này VIX có thể đóng vai trò như một chỉ báo hỗ trợ. Nếu VIX tăng từ 20 lên gần 30, điều này cho thấy tâm lý hoảng sợ đang gia tăng, cần phải phòng ngừa rủi ro một cách hợp lý; ngược lại, nếu VIX từ 25 chậm rãi giảm xuống dưới 20, thì tâm lý hoảng sợ có thể đang giảm bớt, và xu hướng BTC có thể tương đối ổn định.

Hiện tại, VIX đang ở mức cao 50, phản ánh sự không chắc chắn của thị trường về chính sách thuế quan của Mỹ vẫn còn rất lo ngại. Tuy nhiên, kinh nghiệm lịch sử cho thấy, thị trường thường nảy sinh cơ hội trong sự tuyệt vọng. Trong thời gian đại dịch năm 2020, VIX đã vượt qua 80, khi đó chỉ số S&P 500 khoảng 2300 điểm, ngay cả khi gần đây trải qua sự sụt giảm hoảng loạn, hiện vẫn ở quanh mức 5000 điểm, trong năm năm vẫn đạt được lợi nhuận hơn 100%. Cùng thời điểm, Bitcoin lại ở mức mua tuyệt vời, từ 4800 đô la tăng lên mức cao 110.000 đô la, với mức tăng tối đa gần 25 lần.

Mỗi khi thị trường giảm mạnh, thường đi kèm với việc định giá lại và dòng tiền chảy. Sự hỗn loạn có thể trở thành bậc thang cho sự tăng trưởng. Liệu có thể nắm bắt cơ hội trong giai đoạn này để phát triển vượt bậc, là thách thức chính mà các nhà đầu tư phải đối mặt.