Mã hóa kỹ thuật số vàng: Tái định hình mô hình mới trên chuỗi cho tài sản phòng ngừa rủi ro

Một, nhu cầu phòng ngừa rủi ro quay trở lại trong chu kỳ mới

Kể từ đầu năm 2025, xung đột địa chính trị toàn cầu diễn ra thường xuyên, áp lực lạm phát kéo dài, tăng trưởng của các nền kinh tế lớn yếu ớt, nhu cầu đối với tài sản trú ẩn lại một lần nữa tăng lên. Là "tài sản an toàn" truyền thống, giá vàng liên tục lập kỷ lục mới, vượt qua ngưỡng 3000 USD mỗi ounce, trở thành nơi trú ẩn cho dòng vốn toàn cầu. Trong khi đó, với việc tích hợp công nghệ blockchain và tài sản truyền thống diễn ra nhanh chóng, "mã hóa kỹ thuật số vàng" trở thành xu hướng mới trong đổi mới tài chính. Nó không chỉ giữ lại thuộc tính bảo toàn giá trị của vàng, mà còn có tính thanh khoản, khả năng kết hợp của tài sản trên chuỗi, và khả năng tương tác với hợp đồng thông minh. Ngày càng nhiều nhà đầu tư, tổ chức, thậm chí cả quỹ chủ quyền, bắt đầu đưa mã hóa kỹ thuật số vàng vào tầm nhìn phân bổ của họ.

Hai, Vàng: "Tiền tệ cứng" không thể thay thế trong kỷ nguyên số

Mặc dù nhân loại đã bước vào thời đại tài chính số hóa cao độ, với nhiều loại tài sản tài chính liên tục xuất hiện, nhưng vàng với bề dày lịch sử độc đáo, sự ổn định giá trị và thuộc tính xuyên quốc gia, luôn duy trì vị thế của "tài sản lưu trữ giá trị cuối cùng". Vàng được gọi là "tiền tệ cứng" không chỉ vì tính khan hiếm tự nhiên và không thể giả mạo về mặt vật lý, mà còn vì nó mang theo sự đồng thuận lâu dài của xã hội nhân loại hàng nghìn năm, chứ không phải là sự bảo chứng tín dụng của một quốc gia hoặc tổ chức cụ thể. Trong bất kỳ thời kỳ vĩ mô nào mà tiền tệ quốc gia có thể mất giá, hệ thống tiền pháp định có thể sụp đổ, và rủi ro tín dụng toàn cầu tích tụ, vàng luôn được coi là hàng phòng thủ cuối cùng.

Trong những năm gần đây, nhiều yếu tố như căng thẳng địa chính trị, rủi ro vỡ nợ của Mỹ, và lạm phát toàn cầu dai dẳng đã chồng chất, khiến vàng một lần nữa đứng trên ngưỡng quan trọng 3000 USD/ounce, dẫn đến một đợt chuyển hướng mới trong logic phân bổ tài sản toàn cầu. Hành động của các ngân hàng trung ương phản ánh rõ nét xu hướng này. Dữ liệu từ Hội đồng Vàng Thế giới cho thấy, trong năm năm qua, các ngân hàng trung ương toàn cầu đã liên tục gia tăng nắm giữ vàng, đặc biệt là các "quốc gia không phương Tây" như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, và Thổ Nhĩ Kỳ. Năm 2023, lượng mua ròng vàng của các ngân hàng trung ương toàn cầu vượt qua 1100 tấn, lập kỷ lục cao nhất trong lịch sử. Đợt hồi lưu vàng này về bản chất không phải là một hoạt động chiến thuật ngắn hạn, mà xuất phát từ những cân nhắc sâu sắc về an toàn tài sản chiến lược, đa dạng hóa tiền tệ chủ quyền, và sự giảm sút của tính ổn định trong hệ thống đồng USD.

Ý nghĩa có cấu trúc hơn là giá trị trú ẩn của vàng đang được công nhận lại trên thị trường vốn toàn cầu. So với các tài sản tín dụng như trái phiếu chính phủ Mỹ, vàng không phụ thuộc vào khả năng thanh toán của người phát hành, không có rủi ro vỡ nợ hay tái cấu trúc, vì vậy trong bối cảnh nợ toàn cầu cao và thâm hụt ngân sách tiếp tục gia tăng, thuộc tính "rủi ro không đối tác" của vàng càng nổi bật. Bao gồm các quỹ tài sản quốc gia, quỹ hưu trí, ngân hàng thương mại và các tổ chức lớn khác, đều tăng cường tỷ trọng phân bổ vàng để phòng ngừa rủi ro hệ thống kinh tế toàn cầu. Hành động này đang thay đổi vai trò truyền thống "phản chu kỳ + bảo vệ" của vàng, khiến nó có vị trí dài hạn hơn như một "tài sản trung lập có cấu trúc".

Cần lưu ý rằng, vàng như một tài sản lưu trữ giá trị, có mối quan hệ bổ sung lẫn nhau với Bitcoin, "vàng kỹ thuật số" này, thay vì quan hệ thay thế tuyệt đối. Biến động của Bitcoin cao hơn nhiều so với vàng, không có đủ tính ổn định giá ngắn hạn, và trong môi trường có sự không chắc chắn về chính sách vĩ mô cao, nó có xu hướng được coi là tài sản rủi ro hơn là tài sản trú ẩn. Trong khi đó, vàng nhờ vào thị trường giao ngay khổng lồ, hệ thống sản phẩm tài chính phái sinh phát triển, và mức độ chấp nhận rộng rãi từ các ngân hàng trung ương, vẫn duy trì ba lợi thế lớn là kháng chu kỳ, ít biến động, và được công nhận cao. Từ góc độ phân bổ tài sản, vàng vẫn là một trong những yếu tố phòng ngừa rủi ro quan trọng nhất khi xây dựng danh mục đầu tư toàn cầu, có vị trí "tài chính trung tính" dưới nền không thể thay thế.

Ba, mã hóa kỹ thuật số vàng: biểu hiện vàng của tài sản on-chain

Mã hóa kỹ thuật số vàng về bản chất là một công nghệ và thực tiễn tài chính nhằm ánh xạ tài sản vàng dưới dạng tài sản mã hóa trong mạng lưới blockchain. Nó ánh xạ quyền sở hữu hoặc giá trị của vàng vật chất thông qua hợp đồng thông minh thành các token trên chuỗi, khiến cho vàng không còn bị giới hạn trong các hồ sơ tĩnh của kho, chứng từ lưu trữ và hệ thống ngân hàng, mà có thể tự do lưu thông và kết hợp dưới dạng tiêu chuẩn hóa, có thể lập trình trên chuỗi. Mã hóa kỹ thuật số vàng không phải là sự tạo ra một loại tài sản tài chính mới, mà là một cách tái cấu trúc để đưa hàng hóa truyền thống vào hệ thống tài chính mới dưới dạng số. Nó nhúng vàng, một loại tiền tệ cứng xuyên suốt các chu kỳ lịch sử, vào "hệ thống vận hành tài chính phi trung gian" mà blockchain đại diện, tạo ra một cấu trúc mang giá trị hoàn toàn mới.

Xét từ cơ chế vi mô, việc mã hóa vàng thường phụ thuộc vào hai con đường: một là mô hình "100% tài sản đảm bảo + phát hành trên chuỗi", hai là mô hình " ánh xạ lập trình + chứng chỉ tài sản có thể xác minh". Mô hình đầu tiên như Tether Gold và PAX Gold, đều có các tổ chức quản lý vàng vật chất đứng sau, đảm bảo mỗi mã thông báo đều tương ứng với một lượng vàng vật chất nhất định và định kỳ tiến hành kiểm toán và báo cáo ngoài chuỗi. Mô hình thứ hai như Cache Gold, Digital Gold Token và các dự án khác, cố gắng tăng cường khả năng xác minh và tính thanh khoản của mã thông báo thông qua việc liên kết chứng chỉ tài sản có thể lập trình với số lô vàng. Dù sử dụng con đường nào, mục tiêu cốt lõi vẫn là xây dựng một cơ chế thể hiện, lưu thông và thanh toán vàng trên chuỗi đáng tin cậy, từ đó thực hiện việc chuyển nhượng, phân đoạn và kết hợp tài sản vàng theo thời gian thực, phá vỡ tình trạng phân mảnh, rào cản cao và tính thanh khoản thấp trong thị trường vàng truyền thống.

Giá trị lớn nhất của vàng mã hóa không chỉ là sự tiến bộ trong biểu đạt công nghệ, mà còn là sự biến đổi cơ bản về tính năng của thị trường vàng. Trong thị trường vàng truyền thống, giao dịch vàng vật chất thường đi kèm với chi phí vận chuyển, bảo hiểm và lưu trữ cao, trong khi vàng giấy và ETF lại thiếu quyền sở hữu thực sự và khả năng tổng hợp trên chuỗi. Vàng mã hóa cố gắng cung cấp một hình thức vàng mới có thể phân chia, thanh toán theo thời gian thực và có thể lưu thông xuyên biên giới thông qua tài sản gốc trên chuỗi, biến vàng từ một "tài sản tĩnh" thành một công cụ tài chính "cao thanh khoản + cao minh bạch". Tính năng này mở rộng rất lớn các kịch bản sử dụng vàng trong DeFi và thị trường tài chính toàn cầu, cho phép nó không chỉ tồn tại như một kho giá trị, mà còn tham gia vào các hoạt động tài chính đa tầng như cho vay thế chấp, giao dịch đòn bẩy, nông nghiệp lợi suất và thậm chí là thanh toán xuyên biên giới.

Càng đi xa hơn, việc mã hóa kỹ thuật số vàng đang thúc đẩy thị trường vàng chuyển từ cơ sở hạ tầng tập trung sang cơ sở hạ tầng phi tập trung. Trong quá khứ, giá trị của vàng phụ thuộc nặng nề vào Hiệp hội Thị trường Vàng và Bạc London, các ngân hàng thanh toán, các tổ chức lưu ký kho vàng và các nút tập trung truyền thống khác, các vấn đề như thông tin không đồng nhất, độ trễ xuyên biên giới và chi phí cao liên tục xuất hiện. Trong khi đó, vàng được mã hóa kỹ thuật số sử dụng hợp đồng thông minh trên chuỗi làm phương tiện, đã xây dựng một hệ thống phát hành và lưu thông tài sản vàng không cần giấy phép và không cần trung gian đáng tin cậy, làm cho các khâu xác nhận quyền sở hữu, thanh toán, lưu ký của vàng truyền thống trở nên minh bạch và hiệu quả hơn, giảm đáng kể rào cản gia nhập thị trường, cho phép người dùng bán lẻ và các nhà phát triển cũng có thể tiếp cận bình đẳng vào mạng lưới thanh khoản vàng toàn cầu.

Bốn, Phân tích và so sánh các dự án mã hóa kỹ thuật số vàng chính thống

Trong hệ sinh thái tài chính tiền mã hóa hiện tại, mã hóa kỹ thuật số vàng như một cầu nối giữa thị trường kim loại quý truyền thống và hệ thống tài sản on-chain mới nổi, đã ra đời một số dự án tiêu biểu. Những dự án này đã khám phá từ nhiều chiều như kiến trúc công nghệ, cơ chế lưu ký, con đường tuân thủ, trải nghiệm người dùng, và từng bước xây dựng một nguyên mẫu thị trường "vàng on-chain". Mặc dù chúng đều tuân theo nguyên tắc cơ bản "vàng vật chất thế chấp + ánh xạ on-chain" về mặt logic cốt lõi, nhưng con đường thực hiện cụ thể và trọng tâm lại khác nhau, thể hiện rằng lĩnh vực mã hóa kỹ thuật số vàng hiện vẫn đang trong giai đoạn cạnh tranh và tiêu chuẩn chưa xác định.

Hiện tại, các dự án mã hóa kỹ thuật số vàng tiêu biểu nhất bao gồm: Tether Gold, PAX Gold, Cache Gold, Perth Mint Gold Token và Aurus Gold. Trong đó, Tether Gold và PAX Gold có thể được coi là hai ông lớn trong ngành hiện nay, không chỉ dẫn đầu về giá trị thị trường và tính thanh khoản so với các dự án khác, mà còn nhờ vào hệ thống lưu ký trưởng thành, độ minh bạch cao và sự ủng hộ mạnh mẽ từ thương hiệu, chiếm ưu thế về lòng tin của người dùng và sự hỗ trợ từ các sàn giao dịch.

Tether Gold được ra mắt bởi nhà lãnh đạo stablecoin Tether và tính năng lớn nhất của nó là nó được neo vào các thỏi vàng tiêu chuẩn của thị trường vàng London và mỗi XAUT tương ứng với 1 ounce vàng vật chất được nắm giữ ở Thụy Sĩ. Dự án dựa trên hệ sinh thái Bitfinex đằng sau Tether và có lợi thế đi đầu về tính thanh khoản, kênh giao dịch và độ ổn định. Tuy nhiên, Tether Gold tương đối thận trọng về mặt tiết lộ và minh bạch, người dùng không thể trực tiếp xem thông tin ràng buộc của từng token với một số thanh vàng cụ thể trực tiếp trên chuỗi và phương pháp lưu ký tài sản hộp đen này đang gây tranh cãi trong cộng đồng tiền điện tử với yêu cầu phi tập trung cao. Ngoài ra, bố cục tuân thủ của XAUT vẫn chủ yếu dành cho người dùng nước ngoài quốc tế và rào cản gia nhập vẫn cao đối với các nhà đầu tư muốn đầu tư vào vàng mã hóa thông qua các kênh tài chính chính thức.

So với điều đó, PAX Gold được ra mắt bởi công ty công nghệ tài chính được cấp phép tại Mỹ là Paxos, đi xa hơn trong việc tuân thủ và minh bạch tài sản. Mỗi PAXG cũng đại diện cho 1 ounce vàng tiêu chuẩn London, và thông qua số sê-ri thanh vàng có thể xác minh và dữ liệu lưu ký, cung cấp thông tin tài sản có thể tra cứu trên chuỗi cho người dùng. Quan trọng hơn, Paxos là một công ty tín thác dưới sự giám sát của Cục Dịch vụ Tài chính New York, cơ chế lưu ký và phát hành tài sản vàng của họ chịu sự kiểm tra của cơ quan quản lý, từ đó nâng cao mức độ tuân thủ của PAXG. Dự án cũng tích cực mở rộng khả năng tương thích DeFi, hiện đã được tích hợp trong nhiều giao thức DeFi, cho phép PAXG có thể tham gia cho vay và khai thác thanh khoản như tài sản thế chấp, từ đó giải phóng giá trị hợp thành của tài sản vàng trên chuỗi.

Cache Gold đại diện cho một thử nghiệm khác trong việc mã hóa kỹ thuật số vàng, nghiêng về tính phi tập trung và chứng chỉ tài sản có thể xác minh. Dự án áp dụng hệ thống "Token Wrapper + Đăng ký số hiệu vàng thỏi", mỗi CGT đại diện cho 1 gram vàng vật chất và được liên kết với số hiệu lô vàng tại kho lưu trữ độc lập. Điểm đặc biệt nhất của nó là cơ chế liên kết mạnh mẽ giữa on-chain và off-chain, tức là mỗi giao dịch thế chấp vàng đều phải tạo ra Proof of Reserve tương ứng và được ghi lại trên chuỗi blockchain thông tin lô hàng và trạng thái lưu thông. Cơ chế này cho phép người dùng theo dõi tài sản vật chất đứng sau mã thông báo một cách minh bạch hơn, nhưng đồng thời cũng làm cho dự án phải đối mặt với những thách thức về hiệu suất lưu ký và tổ chức tính thanh khoản, vẫn chưa thể mở rộng quy mô đến các tình huống DeFi chính thống.

Perth Mint Gold Token là sản phẩm vàng mã hóa kỹ thuật số chính thức do tổ chức đúc tiền quý của Úc, Perth Mint, phát hành. Tài sản vàng đứng sau dự án này được chính phủ Úc đảm bảo và được lưu trữ tại kho vàng quốc gia, về lý thuyết là một trong những dự án vàng mã hóa kỹ thuật số có độ tín nhiệm cao nhất. Tuy nhiên, do sự tham gia thấp trong thị trường tiền điện tử, thiếu các cặp giao dịch, và thiếu khả năng tương thích với DeFi, dự án này mặc dù có độ an toàn cực cao và sự bảo chứng chính thức, nhưng về tính thanh khoản thị trường và độ phổ biến với người dùng vẫn kém xa so với Tether Gold và PAX Gold.

Còn một số dự án đổi mới như Aurus Gold và Meld Gold, cố gắng xây dựng một mô hình vàng mã hóa kỹ thuật số mới thông qua việc đa dạng hóa người quản lý, đóng gói NFT, phát hành đa chuỗi, v.v. Ví dụ, Aurus Gold sử dụng mô hình phát hành liên kết giữa nhiều nhà máy đúc tiền, tích hợp với nhiều sàn giao dịch và ví, nhằm tăng cường khả năng chống phụ thuộc vào trung tâm của vàng token, và đưa NFT vào làm chứng nhận đóng gói vàng, cung cấp sự linh hoạt cho quản lý tài sản. Các dự án này về lý thuyết gần gũi hơn với hệ thống tài sản gốc Web3, nhưng hiện vẫn đang ở giai đoạn đầu, chưa xây dựng được sự đồng thuận thị trường rộng rãi.

Tổng thể mà nói, thị trường vàng mã hóa hiện tại đang thể hiện một cấu trúc phân cực: một mặt là các dự án "tập trung + độ tin cậy cao" đại diện bởi Tether Gold và PAX Gold, nhờ vào sự hỗ trợ của các tổ chức lớn, cấu trúc lưu ký trưởng thành và lợi thế kết nối sàn giao dịch nhanh chóng chiếm lĩnh thị phần chủ đạo; mặt khác là các dự án "phi tập trung + có thể xác minh" đại diện bởi Cache Gold, Aurus Gold, nhấn mạnh tính minh bạch của tài sản và sự tự trị trên chuỗi, nhưng trong thực tế vẫn bị hạn chế bởi mức độ chấp nhận của thị trường, hiệu quả hợp tác lưu ký và mức độ tích hợp DeFi. Cuộc cạnh tranh giữa hai bên cũng phản ánh sự đấu tranh không ngừng giữa "ngưỡng tin cậy" và "lý tưởng công nghệ" trong toàn bộ hệ sinh thái tài chính tiền điện tử.

Từ xu hướng tiến hóa của ngành, tiêu chuẩn vàng mã hóa trong tương lai rất có thể sẽ phát triển theo bốn hướng: "tuân thủ, khả năng xác minh, khả năng kết hợp, khả năng liên chuỗi". Một mặt, chỉ có thể thiết lập hệ thống lưu ký minh bạch trong môi trường quản lý chặt chẽ, thông qua kiểm toán và xác minh trên chuỗi.